Kur’an’ın daha ashab döneminde başka dillere tercüme edilmesi meselesi gündeme gelmiştir. Selman-ı Farisi’nin İslâm’ı kabul eden İranlıların anlamaları için Fatiha Suresini Farsçaya tercüme ettiği bilinmektedir.
Türklerin İslam’ı kabul etmelerinin ardından kurucu metin olan Kur’an’ı daha iyi anlayabilmek için Türkçe çevirilere ihtiyaç duyulmuştur. Kur’an’ın Türkçeye ilk defa ne zaman çevrildiği hakkında kesin bilgimiz yoktur. Zeki Velidi Togan’a göre Kur’an’ın Türkçeye tercümesi Samanoğulları’ndan Emir Mansur ibn Nuh (961-976) zamanında yapılmıştır. Fuad Köprülü’ye dayanan Abdulkadir İnan’a göre ise Kur’an’ın Türkçeye tercümesi 11. yüzyılın ilk yarısında yapılmış̧ olmalıdır (Suat Ünlü, “Kur’an-ı Kerim’in Türkçe’ye Çevrilmesi ve İlk Türkçe Kur’an Tercümeleri,” 15-16).
Prof. Dr. Aysu Ata 2004’te Türkçe ilk Kur’an tercümesi (Rylands nüshası) Karahanlı Türkçesi adıyla yayınladığı kitabın da ilk Türkçe tercümelerinden birisi olduğunu söylemektedir.
Elimizdeki en eski Türkçe Kur’an çevirilerinden bir diğeri de İstanbul’daki Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde 73 numarada kayıtlı bulunan ve 1333 tarihinde Oğuz Türkçesiyle hattat Şirazlı Hacı Devletşah oğlu Muhammed tarafından satır arası çeviri olarak oluşturulan eserdir.
Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün belirttiği gibi Osmanlı’da Türkçe meal yapılmamıştır. Osmanlılar genelde Osmanlıca Türkçesi ile hazırlanmış ve menkıbesi bol olan Terceme-i Tibyan (Ayıntabi) ile İsmail Ferruh Efendi’nin Türkçeye çevrilmiş versiyonu olan Mevakıb Tefsiri’ni okuyorlardı. Ama Osmanlı halkı tefsir okumaktan çok Kur’an’la ilişkisini daha çok popüler dini edebiyat dediğimiz ama Kur’dan çok geleneksel bilgileri içeren Envaru’l-Aşikin, Tenbihü’l-Ğafilin, Delali-i Hayrat (Kara Davut), İhya-i Ulumi’d-Din eserlerden tedarik etmişti. Ama yalın meal yoktu.
Kur’an’ın ilk çevirisi, Sultan Abdülhamid’in tahttan indirildiği dönemlerde yapılmıştır. İlk mütercim de Zeki Meğamiz adlı Suriyeli bir Hristiyan’dır. Fakat cesaret edilemediği için ismi yazılamadı.
Cumhuriyetin başlangıcında ise daha çok ticarî amaçlarla hazırlanmış veya yanlışlar ve tahriflerle dolu Kur’an tercümeleri ortalıkta görülmeye başlandı. Konu TBMM’de görüşüldü. Uzun tartışmalardan sonra İslâmî kültürün temel kaynaklarının Türkçeye kazandırılmasına karar verildi. Kur’ân-ı Kerîm ve Ahâdîs-i Şerîfe Türkçe Tercüme ve Tefsir Hey’et-i Mütehassısası için Diyanet İşleri Riyâseti’ne tahsisat ayrıldı. Kur’an’ın tercüme ve tefsir görevi Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’a verildi. Hak Dini Kur’an Dili adlı eser, 12 yıllık (1926-1938) bir çalışma ile tamamlandı. 1935-1939 yıllarında 9 cilt ve 10.000 takım olarak basıldı. 2000 takımı yazara verilirken geri kalanları ücretsiz dağıtıldı.
Günümüzde ise üç yüzden fazla Kur’-an’ın Türkçe çevirisi mevcuttur. Fakat ne yazık ki bu meallerin bazıları birbirinden kopya edilerek hazırlanmıştır. Bu durum kolayca, çevirilerde yapılan hataların aynen tekrar edilmesinde görülebilir. Yine bazı tercümelerin bilimsel yeterliliğe sahip kişiler tarafından oluşturulmadığı da ortadadır.
Bundan dolayı okunacak Kur’an tercümesi iyi seçilmelidir. Bir meal eski veya ünlü birisi tarafından hazırlanmıştır diye, Allah’ın muradını da o derece iyi yansıttığı hatasına düşülmemelidir. Yine tek bir tercümeyi esas almaktan çok ayetlerin tercümelerini alt alta onlarca yazarın çevirilerini gösteren kuranmeali.com gibi sitelerden faydalanılabilir. Böylece hatalı çevirilerin yol açabileceği anlam saptırmasından daha kolay korunabilir.
Sonuç olarak, hidayet rehberi olarak gönderilmiş olan Kur’an’ı anlamamız gerekir. Kur’an’ı Arapçasından okumak sevap olsa da onu hayatımıza aktarabilmek için Türkçesinden faydalanmamız çok önemlidir. İnsanlar hata yapabileceklerinden dolayı tek bir kişiye ve çevirisine güvenmemek, sorgulamak, karşılaştırmak da son derece gereklidir.
Kaynakça:
Aysu Ata, Karahanlı Türkçesi-Türkçe İlk Kur’an Tercümesi, Ankara: TDK Yayınları, 2004.
Suat Ünlü, “Kur’an-ı Kerim’in Türkçe’ye Çevril-mesi ve İlk Türkçe Kur’an Tercümeleri,” Dinî Araştırmalar, 2007, cilt: IX, sayı: 27, s. 9-56.
