Sözlü saldırılar, fiziki saldırılar, deprem, heyelan, savaş, mobbing, dedikodu… Hayat insanlara her zaman güzel şeyler getirmiyor. Bazen bu yaşananlar bireyleri psikolojik olarak zor durumda bırakabilir. Yaşanan olaylardan kimi bireyler çok etkilenirken kimi bireyler de pek etkilenmez. Peki neden? “psikolojik sağlamlık! Psikolojik sağlamlık yaşanan zorlayıcı olaylar karşısında bireyin kendisine hâkim olması, strese direnebilmesi ve kendisini iyi haline gelebilmesidir. Psikolojik sağlamlık zor olay yaşamamak değil zor olaylar yaşadıktan sonra hayatına kaldığı yerden devam edebilmektir. Psikolojik sağlamlık bir şarkı sözü olsa “yıkılmadım ayaktayım” değil “düştüysek kalkarız daha ölmedik ya’’ olurdu. Bu kavram sadece bazı insanların sahip olduğu ve hiç kaybetmediği bir güç değil herkesin kazanabileceği becerilerin sahip olunması sonucu oluşan dinamik bir sürecin ürünüdür. Psikolojik sağlamlık geniş bir kavramdır. Bu kavramın titiz bir şekilde incelemek yerine psikolojik sağlamlığı destekleyen faktörlere ve psikolojik sağlamlığı geliştirmek için nelerin yapılabileceği üzerine odaklanalım.
Bireylerin zorlayıcı olaylar sonucunda kendilerini toparlayabilmelerine destek olacak unsurların bireysel, ailesel ve çevresel etmenler olarak üç ana başlıkta gruplandırılabilir. İnsanların zekâ olarak orta derece ve üstü bir zekâya sahip olması karşılaştıkları zorlayıcı durumlar karşısında problem çözme becerilerini kullanması ve stresle baş etme becerilerini kullanabilmesi zekalarıyla doğrudan ilgilidir. Olumlu ve kolay bir mizaca sahip olmak bireylerin karşılaştıkları problemler karşısında uyum sağlama becerilerini kolaylaştırmaktadır. Kendilerine saygıları olan bireylerin yani özgüveni yeterli olan bireylerin psikolojik sağlamlığı yüksektir. İnsanların geleceğe dönük olarak umutlarının olması sahip olduğu değerlerin olması onları zorlayıcı yaşam becerileri karşısında koruyucu bir etkene karşı korumaktadır.
Yapılan araştırmalarda bireylerin zorlu yaşam olayları karşısında hangi başa çıkma mekanizmaları kullandıkları incelenmiş ve bunun sonucunda Mooli Lahad (1997) tarafından BASIC PH modeli geliştirilmiştir. Bu modelde baş etme stratejileri 6 kategoriye ayrılmıştır.
Bunlar :
Bireylerin inançları, değerleri, yaşamış oldukları duygular ve bu duyguları ifade etme şekli, yakın çevrenin desteği, kurmuş olduğu hayalleri, problemi çözmek için yapmış olduğu araştırmalara ek olarak problemi çözebileceğine dair olumlu düşünceleri ve rahatlamak için yapmış olduğu çeşitli aktivitelerdir.
Yaşanılan zorluklar karşısında dayanıklı olma becerisi nasıl geliştirilir?
Psikolojik sağlamlık kapsamlı bir kavram olduğu için bireylerin zorluklar karşısında psikolojik olarak sağlam kalma becerisine sahip olması için de çok yönlü bir uğraş vermeleri gerekir. Genel olarak özetleyecek olursak;
- Uyku düzeninize dikkat edin,
- Bedensel ve ruhsal sağlığınıza önem gösterin
- Dengeli ve yeterli beslenin
- Kendinizi iyi hissettirecek etkinlikler yapın.
- Yürüyüşe çıkma gibi hafif ve düzenli egzersizler yapın.
- Kültür ve sanatla ilgilenin.
- Belirlemiş olduğunuz değerler doğrultusunda hayatınıza yön verin ve inançlarınızın sizi nasıl etkilediğini farkına varmaya çalışın.
- İnancınızın sizi hayata bağlayan, zorluklar karşısında umudunuzu korumanızı sağlayacak yönlerinin farkında olun.
- Duygusal yönünüzü fark edin, insanların zorlu yaşam olayları karşısında çok farklı duygulara kapılabileceğini ve herkesin yaşamış oldukları duyguları farklı şekilde yansıtabileceğinin farkında olun. Duygularınızı kendinizi yakın hissettiğiniz biriyle paylaşabilirsiniz. Bu duruma alternatif olarak yaşadıklarınızı yazı ya da resim yoluyla da yansıtabilirsiniz. Bireylerin zorlu yaşam olaylarında verdikleri aşırı tepkiler, normal olamayan durumlara verilen normal tepkiler olarak değerlendirilir.
- Çevrenizdeki insanlarla ilişkilerinize özen gösterin, insanlara değer verin, zor durumda kalan insanlara yardımcı olmaya çalışın.
- Düşüncelerinizin sizi nasıl yönlendirdiğinin farkında olun, insanların başına gelen olayları nasıl yorumladıkları duygularını ve davranışlarını belirleyen en önemli etkendir.
- Kendinize kısa orta ve uzun vadede yaşam hedefleri belirleyin.
- Yaşadığınız zorlu süreçlerde umudunuzu kaybetmeyin ve gelecekle ilgili hayaller kurun.
Yaşanan zorlayıcı olaylar karşısında bireylerin psikolojik sağlamlıklarını koruma sürecinde kendilerine sorabilecekleri sorular:
- Zor zamanlar yaşadığımda, zorluklara göğüs germek için sahip olduğum inançlarım ve değerlerim neler?
- Zor zamanlar yaşadığımda yaşadığım olaylara eşlik edebilecek duygular neler, ben duygularımı nasıl paylaşabilirim?
- Zor zamanlar yaşadığımda maddi ve manevi anlamda kimlerden destek alabilirim?
- Zor zamanlar yaşadığımda gelecekle ilgili kurmuş olduğum hayaller ve umutlar neler?
- Zor zamanlar yaşadığımda, işime yarayacak ve benim zorluklarla baş etmemi sağlayacak düşünceler neler?
- Zor zamanlar yaşadığımda vücudumun ve zihnimin gerginliğini atmak için hangi fiziksel aktiviteleri yapıyorum?
