Günlük hayatta belirsiz kişiler için kurduğumuz cümleler vardır. Şöyle ki; Birileri kapı zilini çaldı. Ama kapıda kimse yok. Biri kapıya gazete bırakmış. Burada birileri veya biri eylemi gerçekleştiren kişilerin bilinmediği veya tanınmadığı anlamını taşır. Türkçede belirsiz bir özneyi ifade eden zamirdir. Bu ifade, çoğunlukla kim olduğu önemli olmayan veya bilinmeyen kişiler için kullanılır. Bazen bilinen bir kişi kastedilir ama doğrudan isim verilmez; bu durumda mesafe koyma, ya da küçümseme anlamı taşıyabilir.
Bu yazıyı niçin kaleme aldım. Anlatan arkadaş üzüntüsünü benimle paylaştı. Anlattıklarını kısaca paylaşmak istiyorum. Yapılacak bilimsel bir çalışmanın ön hazırlıkları yapılıyordu. Bunun için kurumsal paydaşlar ve kişiler üzerine çalışılırken başka şehirde ikamet eden akademisyenin de bu çalışma için uygun olacağını düşünerek ismini önerdim.
Proje sorumlusu kendisini tanımadığı için görüşüp fikrini almamı istedi. Bunun üzerine telefonla arayarak çalışmayı anlattım. Katılabileceğini söyleyince yetkiliye olumlu baktığını anlattım. Sonuçta sürecin içinde yer alarak katkı sağladı.
Ancak; çalışmalar tamamlanıp kamuoyu ile paylaşım töreninde açılış konuşmaları yapılırken ismini benim önerdiğimi bilmesine ve yakinen tanış olmamıza rağmen ( Birileri benim ismimi önermiş ) deyince karşısında oturan ben, hayli üzüldüm. Devamla isim zikretmesi gerekmiyordu. Böyle bir beklentim olamazdı da. Beni üzen tanış olduğum konuşmacının iletişim dili idi. Sadece bu üzüntümü paylaşmak istedim derken gözleri baya derinlere daldı.
Bir kişiyi tanıdığı halde “birileri” diye ifade etmek, aslında doğrudan isim vermekten kaçınmanın bir yolu. Bunun birkaç farklı anlamı olabilir. İsim vermekle ilgili kişiyi reklam edip önemsemiş olmak kendini rahatsız edecek olabilir. Bunun için olayı mesafe koyma mantığına büründürmüş olabilir. Böylece kişi ile arasına mesafe koyarak onu kendi hayatında önemsizleştirme düşüncesinde olabilir. Ya da İroni veya küçümseme yolu ile “Birileri” ifadesi hafif, alaycı veya küçümseyici bir anlamda söylenmiş olabilir mi?
Bir başka bakış açısı ile İsim vermemek, aslında duygusal bir mesaj olarak “Onu anmayı değerli bulmuyorum” anlamında kullanılmış olabilir mi? Şöyle bir durum söz konusu ise bir ön görüşmeden sonra ilgili kişi beni ifşa etme demişse böyle bir sebebe dayalı olabilir mi? Farz edelim ki dinleyenler kimin kastedildiğini biliyor bu durumda bile bu belirsiz ifade hoş olmasa gerek.
Konuşmacı; ilgili kişinin güç sahibi olduğunu düşündüğü için gücüne yeni bir güç oluşturmaktan kaçınmış olabilir. Biz yine de iyimser bir anlayışla bu belirsizlik durumunu dinleyicinin dikkatini kişiden çok olayın kendisine çekmek için kullanıldığı anlamına gelen ve hüsnü zan ile değerlendirebiliriz.
Sonuç olarak bu ifadeler, sadece bir dil tercihi değil; aynı zamanda sosyal, psikolojik ve kültürel bir tavır olarak düşünülmelidir.
İsim vermek yerine “birileri” demek, çoğu zaman mesafe veya küçümseme anlamı taşır.
Günümüzde medeni vasfa sahip olduğunu düşü-nen insanların iletişim de çok dikkatli olmaları gerekir. Bir insana en güzel hitap öz ismidir. Bunun yanında sosyal statüsüne göre önemli olduğunu çağrıştıran eklemeler yapılabilir. ALİ BEY, CEMİLE HANIM. DOKTOR BEY, SEVGİLİ ÖĞRENCİM…
SAYGILARIMLA...